Động cơ điện đóng vai trò thiết yếu trong đời sống hiện đại từ các thiết bị gia dụng quen thuộc đến những hệ thống máy móc công nghiệp phức tạp. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các nguyên nhân dẫn đến hiện tượng cháy động cơ điện cũng như cách phòng tránh và xử lý khi sự cố xảy ra.

Bài viết này sẽ giúp bạn nắm được những thông tin quan trọng và cần thiết xoay quanh vấn đề cháy động cơ điện: từ nguyên nhân phổ biến, hậu quả tiềm ẩn cho đến các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

1. Các lý do khiến động cơ điện bị cháy

1.1 Quá tải kéo dài 

Khi động cơ điện phải hoạt động liên tục vượt quá công suất thiết kế trong thời gian dài, dòng điện chạy qua các cuộn dây sẽ tăng cao, sinh ra lượng nhiệt lớn mà hệ thống tản nhiệt không thể xử lý kịp.

Nhiệt độ tăng cao không chỉ làm suy giảm tuổi thọ lớp cách điện của động cơ, mà còn đẩy nhanh quá trình lão hóa vật liệu, làm giảm khả năng chịu nhiệt và dẫn đến nguy cơ chập cháy nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, tình trạng quá tải kéo dài còn làm gia tăng ma sát giữa các bộ phận chuyển động, tiếp tục làm nhiệt độ tăng cao và nâng cao nguy cơ cháy nổ.

1.2 Quá dòng đột biến 

Sự cố quá dòng bắt nguồn từ điện áp không ổn định, ngắn mạch hoặc các lỗi khác trong hệ thống điện có thể tạo ra dòng điện cực lớn trong thời gian ngắn.

Dòng điện vượt ngưỡng này nhanh chóng làm nóng dây dẫn vượt quá khả năng chịu tải, dễ dẫn đến hiện tượng bốc cháy.

Không chỉ vậy, dòng quá lớn đột ngột còn sinh ra lực điện từ mạnh bất thường, có thể gây biến dạng hoặc làm hư hỏng các bộ phận bên trong động cơ, từ đó làm gia tăng nguy cơ cháy nổ nghiêm trọng.

1.3 Mất pha

Đối với động cơ điện ba pha, sự cố mất pha sẽ gây mất cân bằng nghiêm trọng trong hệ thống, khiến dòng điện trong hai pha còn lại tăng đột biến.

Khi đó, động cơ vẫn cố gắng duy trì hoạt động nhưng không thể đạt được tốc độ và mô-men xoắn như thiết kế, dẫn đến rung lắc dữ dội, sinh nhiệt quá mức và có thể dẫn đến cháy nổ.

Ngoài ra, mất pha còn gây ra hiện tượng quá nhiệt cục bộ tại các cuộn dây, làm suy giảm tuổi thọ lớp cách điện và làm tăng nguy cơ chập cháy nguy hiểm.

1.4 Môi trường làm việc khắc nghiệt 

Động cơ điện thường được thiết kế để vận hành trong những điều kiện môi trường tiêu chuẩn. Tuy nhiên, khi phải làm việc trong môi trường khắc nghiệt như nhiệt độ cao, độ ẩm lớn, nhiều bụi bẩn hoặc có sự hiện diện của các chất ăn mòn, động cơ sẽ nhanh chóng bị xuống cấp.

Các bộ phận như lớp cách điện, vòng bi và các chi tiết cơ khí khác có thể bị hư hỏng, làm tăng ma sát, nhiệt độ và từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho nguy cơ cháy nổ.

Chẳng hạn, bụi bẩn tích tụ sẽ cản trở quá trình tản nhiệt, trong khi độ ẩm cao có thể làm suy giảm khả năng cách điện, dẫn đến hiện tượng rò điện, phóng điện hoặc đánh lửa gây cháy.

1.5 Lỗi lắp đặt và bảo dưỡng

Việc lắp đặt động cơ không đúng kỹ thuật, sử dụng dây dẫn không đủ tiết diện, các mối nối tiếp xúc kém hoặc thiếu bảo dưỡng định kỳ đều là những nguyên nhân tiềm ẩn gây ra sự cố cháy nổ.

Những lỗi này làm tăng điện trở tại các điểm kết nối, cản trở khả năng tản nhiệt và tạo ra các điểm nóng cục bộ từ đó làm gia tăng nguy cơ cháy.

Chẳng hạn, sử dụng dây dẫn có tiết diện không phù hợp sẽ khiến mật độ dòng điện tăng cao, dẫn đến quá nhiệt và hư hỏng lớp cách điện. Tương tự, việc bảo dưỡng không đúng cách có thể khiến bụi bẩn tích tụ, thiếu dầu bôi trơn, làm tăng ma sát và nhiệt độ, tạo điều kiện thuận lợi cho hiện tượng cháy nổ xảy ra.

2. Các mục cần kiểm tra khi động cơ điện bị cháy

• Kiểm tra tiếp điểm: Nếu phát hiện một trong ba tiếp điểm chính bị cháy và không dẫn điện, trong khi hai tiếp điểm còn lại dính chặt vào nhau, có thể kết luận động cơ cháy do khởi động từ. Điều này thường xảy ra khi khởi động từ đã sử dụng quá lâu hoặc bị hỏng. 
• Kiểm tra bộ cắt điện tự động: Nếu ba tiếp điểm đều hoạt động tốt, hãy kiểm tra xem bộ cắt điện tự động có được điều chỉnh cho tải quá dòng hay không. Nếu có, nguyên nhân cháy động cơ khó khởi động, dẫn đến việc bộ cắt điện tự động điều chỉnh cắt ở cường độ cao. 
• Kiểm tra cháy do mất pha hoặc quá tải: Đối với động cơ điện ba pha, nếu một số cuộn dây đồng thuộc một pha không bị cháy xém đen như các cuộn còn lại, có thể kết luận động cơ cháy do mất pha. 
• Kiểm tra stato và bạc đạc: Nếu trên stato có vết xước bóng do roto quay chậm vào, có thể bạc đạn đã bị mòn hoặc hư hỏng. 
• Kiểm tra chỗ nổ dây và nám đen: Nếu động cơ có chỗ bị nổ dây và nám đen xung quanh, lỗi thường gặp là do hơi nước lọt vào gây phóng điện tại một điểm, dẫn đến cháy động cơ. 
• Kiểm tra đầu nối điện: Nếu phát hiện một bulong bị lỏng ở đầu nối điện vào động cơ, có thể nguyên nhân cháy là do mất cường độ một pha. 

Nguồn: VATC